Use este identificador para citar ou linkar para este item:
http://ri.ufmt.br/handle/1/3925
Tipo documento: | Dissertação |
Título: | Oportunidade e ameaça identitária : representações sociais sobre a escola por crianças imigrantes haitianas na cidade de Cuiabá (MT) |
Autor(es): | Appolon, Ilgentche |
Orientador(a): | Andrade, Daniela Barros da Silva Freire |
Membro da Banca: | Andrade, Daniela Barros da Silva Freire |
Membro da Banca: | Grando, Beleni Salete |
Membro da Banca: | Cotrin, Jane Teresinha Domingues |
Membro da Banca: | Teibel, Érica Nayla Harrich |
Resumo : | Este estudo está vinculado à linha de pesquisa Cultura, Memória e Teorias da Educação e insere-se no projeto intitulado “A construção do conhecimento social por crianças, estudo sobre vivências e significações infantis”, desenvolvido pelo Grupo de Pesquisa em Psicologia da Infância do Programa de Pós-Graduação em Educação da Universidade Federal de Mato Grosso, campus Cuiabá. Objetiva-se identificar e compreender as representações sociais sobre a escola compartilhadas por crianças haitianas matriculadas em escolas brasileiras, de modo a analisar aspectos sobre a sua inserção social no contexto de escolas públicas em Cuiabá. Embasaram os estudos teóricos a Teoria das Representações Sociais em sua abordagem ontogenética (MOSCOVICI, 2010; JODELET, 2001; CASTORINA, 2010; DUVEEN, 1994); sobre Educação Intercultural, foram importantes os estudos de Walsh e Candau et al. (2009, 2008, 2011, 2012, 2014, 2016), em diálogo com reflexões sobre o conceito de alteridade e relações raciais conforme Oliveira (2010) e Abramowicz (2011). A noção de inserção social e escolar foi delineada a partir das contribuições de Cotinguiba e Pimentel (2014) e RossettiFerreira, Amorim e Vittória (1996). O racismo institucional, a migração contemporânea, mais especificamente a migração haitiana, e seus fluxos para o Brasil e Cuiabá são apresentados com base nos estudos de Marín (2016, 2017), Baptiste (2015), Fouchard (1971) e Charles (2020), Alexandre (2018); Demartini (2004, 2006, 2011) e Martuscelli (2015). O levantamento de dados foi realizado em uma escola pública de ensino fundamental de Cuiabá, com uma turma de crianças entre sete e dez anos. A metodologia empregada inspirou-se na abordagem qualitativa do tipo etnográfica, organizada em duas etapas: 1) análise documental do projeto político-pedagógico da escola (PPP); 2) entrevista semiestruturada com crianças haitianas. Para a apreciação das informações, foram empregadas a análise compreensiva e a análise de conteúdo temática (BARDIN, 1977). Na análise documental, foi possível observar a existência de um ideário educacional alinhado a valores tais como democracia, alteridade e cultura, pressupostos difusos anunciados a partir de generalização conceitual e movimento homogeneizador que promove a invisibilidade das especificidades das crianças imigrantes. Com base nas vivências escolares no Haiti e nas escolas brasileiras, as crianças entrevistadas caracterizaram esta última como um lugar de: a) encontro com a diferença e com o estranho; b) infraestrutura, oportunidades e aprendizagens; c) desamparo, preconceito e racismo; d) impaciência e pouca empatia; e) estratégias de enfrentamento psicológico e resistência. As estratégias facilitadoras de inserção escolar criadas pelas crianças haitianas envolvem: i) vínculo com crianças haitianas que estudam em outra turma; ii) vínculo com crianças brasileiras, classificadas como confiáveis e respeitosas; iii) aconselhamento dos pais; iv) solicitação de intervenção da autoridade pedagógica; e v) ancoragem nos discursos religiosos e na ideia de Direitos Humanos. A categorização cultural das diferenças físicas aparece como o primeiro desafio para a inserção escolar, a qual exige do “eu” estratégias de enfrentamento psíquico diante da fronteira étnica que se impõe. As diferenças físicas e culturais, ora nomeadas como cor da pele, o cabelo e o idioma, foram anunciadas como geradoras de exclusão social. |
Resumo em lingua estrangeira: | ABSTRACT: This study is linked to the line of research Culture, Memory and Theories of Education and is
part of the project entitled "The construction of social knowledge by children, study on
children's experiences and meanings", developed by the Research Group on Child Psychology
in the Graduate Program in Education of the Federal University of Mato Grosso, Cuiabá
campus. The objective is to identify and understand the social representations about the
school shared by Haitian children enrolled in Brazilian schools, in order to analyze aspects
about their social insertion in the context of public schools in Cuiabá. The theoretical studies
based on the Theory of Social Representations in their ontogenetic approach (MOSCOVICI,
2010; JODELET, 2001; CASTORINA, 2010; DUVEEN, 1994); on Intercultural Education,
the studies of Walsh and Candau et al were important. (2009, 2008, 2011, 2012, 2014, 2016),
in dialogue with reflections on the concept of otherness and race relations according to
Oliveira (2010) and Abramowicz (2011). The notion of social and school insertion was
delineated from the contributions of Cotinguiba and Pimentel (2014) and Rossetti-Ferreira,
Amorim and Vittória (1996). Institutional racism, contemporary migration, more specifically
Haitian migration, and its flows to Brazil and Cuiabá are presented based on the studies of
Marín (2016, 2017), Baptiste, Fouchard and Charles (2015, 1971, 2020), Alexandre (2018);
Demartini (2004, 2006, 2011) and Martuscelli (2015). Data collection was carried out in a
public elementary school in Cuiabá, with a class of children between seven and ten years old.
The methodology used was inspired by the qualitative approach of the ethnographic type,
organized in two stages: 1) documental analysis of the School's Political-Pedagogical Project
(PPP); 2) semi-structured interview with Haitian children. For the evaluation of the
information, comprehensive analysis and thematic content analysis were used (BARDIN,
1977). In the documental analysis, it was possible to observe the existence of an educational
idea aligned with values such as democracy, otherness and culture, diffuse assumptions
announced from conceptual generalization and homogenizing movement that promotes the
invisibility of the specificities of immigrant children. Based on school experiences in Haiti
and Brazilian schools, the children interviewed characterized the latter as a place of: a)
encounter with difference and with the stranger; b) infrastructure, opportunities and
apprenticeships; c) helpless, prejudice and racism; d) impatience and little empathy; e)
psychological coping and resistance strategies. The facilitating strategies of school insertion
created by Haitian children involve: i) the bond with Haitian children who study in another
class; ii) bond with Brazilian children, classified as reliable and respectful; iii) counseling of
parents; iv) request for intervention of the pedagogical authority; v) anchoring in religious
discourses and in the idea of Human Rights. The cultural categorization of physical
differences appears as the first challenge for school insertion, which requires from the "me"
strategies of psychic confrontation in the face of the ethnic frontier that is imposed. The
physical and cultural differences, now named as skin color, hair and language, were
announced as generating social exclusion. REZIME: Etid sa a lye nan liy rechèch Kilti, Memwa ak Teyori nan ledikasyon epi li se yon pati nan pwojè ki gen pou tit"Konstriksyon nan konesans sosyal pa timoun, etidye sou eksperyans timoun yo ak siyifikasyon", li devlope pa Gwoup Rechèch nan Sikoloji Timoun nan Pwogram pòsgradiyasyon nan ledikasyon nan Inivèsite Federal Mato Grosso, kanpis Cuiabá. Objèktif la se idantifye ak konprann reprezantasyon sosyal yo sou lekòl pataje pa timoun Ayisyen ki enskri nan lekòl Brezilyen yo, pou nou ka analize aspè ensèsyon sosyal yo nan kontèks lekòl piblik nan cuiabá. Etid teyori yo baze sou Reprezantasyon sosyal nan apwòch ontojenetik yo (MOSCOVICI, 2010; JODELET, 2001; CASTORINA, 2010; DUVEEN, 1994); etid sou ledikasyon entèkiltirèl avèk Walsh ak Candau et al te enpòtan (2009, 2008, 2011, 2012, 2014, 2016), nan dyaloòg ak refleksyon sou konsèp diferans ak relasyon rasyal otè tankou Oliveira (2010) ak Abramowicz (2011). Nosyon ensèsyon sosyal ak eskolè la te refize soti nan kontribisyon yo otè tankou Cotinguiba, Pimentel (2014), Rosetti-Ferreira, Amorim ak Vittória (1996). Rasis enstitisyonèl, migrasyon kontanporen, pi espesyalman migrasyon ayisyèn, ak fliks li yo nan Brezil ak Cuiabá prezante sou baz etid otè Marín (2016, 2017), Baptiste, Fouchard ak Charles (2015, 1971, 2020), Alexandre (2018); Demartini (2004, 2006, 2011) ak Martuscelli (2015). Egzèsis koleksyon done sòti nan yon lekòl elemantè piblik nan Cuiabá, ak timoun ant set a dis ane. Metodoloji a te enspire nan apwòch kalitatif ak tip etnografik, òganize nan de etap: 1) analiz dokimantè pwojè politik pedagojik (PPP); 2) entèvyou semiestriktire ak timoun Ayisyen yo. Pou analize enfòmasyon yo, yon analiz konpreansiv ak analiz kontni tematik selon otè (BARDIN, 1977). Nan analiz dokiman an, li te posib pou obsève egzistans yon lide edikasyonèl ki aliyen ak valè tankou demokrasi, diferans ak kilti. Sipozisyon yo montre nan jeneralizasyon konseptyèl ak mouvman omojeneyizatè ki ankouraje enviziblite nan espesifisite timoun imigran yo. Lè nou baze sou eksperyans lekòl an Ayiti ak lekòl Brezilyen yo, timoun nou te entèvyouve yo konprann sa kòm yon kote: a) rankontre avèk diferans ak moun lòt nasyon; b) enfrastrikti, opòtinite ak aprantisaj; c) èd, prejije ak rasis; d) enpasyans ak ti konpasyon; e) Estrateji nan rankont sikolojik ak rezistans. Estrateji fasilitè ensèsyon eskolè, kreye pa timoun Ayisyen yo ki enplike yo: i) kosyon an ak timoun ayisyen ki etidye nan yon lòt klas; ii) kosyon ak timoun Brezilyen, klase kòm serye ak respè; iii) konsèy paran yo; iv) mande pou entèvansyon otorite pedagojik la; v) Ankraj nan diskou relijye ak nan lide Dwa Moun. Kategori kiltirèl la nan diferans fizik parèt kòm defi an premye pou ensèsyon lekòl la, ki egzije "mwen" estrateji nan konfwontasyon psikotik nan fè fas a fwontyè etnik ki enpoze a. Diferans fizik ak kiltirèl, koulè po, cheve ak lang, yo te anonse kòm jenerasyon eksklizyon sosyal. |
Palavra-chave: | Escolarização de imigrantes Alteridade Crianças haitianas imigrantes Representações sociais |
Palavra-chave em lingua estrangeira: | Schooling of immigrants Otherness Haitian immigrant children Social representations |
CNPq: | CNPQ::CIENCIAS HUMANAS::EDUCACAO |
Idioma: | por |
País: | Brasil |
Instituição: | Universidade Federal de Mato Grosso |
Sigla da instituição: | UFMT CUC - Cuiabá |
Departamento: | Instituto de Educação (IE) |
Programa: | Programa de Pós-Graduação em Educação |
Referência: | APPOLON, Ilgentche. Oportunidade e ameaça identitária: representações sociais sobre a escola por crianças imigrantes haitianas na cidade de Cuiabá (MT). 2021. 148 f. Dissertação (Mestrado em Educação) - Universidade Federal de Mato Grosso, Instituto de Educação, Cuiabá, 2021. |
Tipo de acesso: | Acesso Aberto |
URI: | http://ri.ufmt.br/handle/1/3925 |
Data defesa documento: | 29-Mar-2021 |
Aparece na(s) coleção(ções): | CUC - IE - PPGE - Dissertações de mestrado |
Arquivos deste item:
Arquivo | Descrição | Tamanho | Formato | |
---|---|---|---|---|
DISS_2021_Ilgentche Appolon.pdf | 2.31 MB | Adobe PDF | Ver/Abrir |
Os itens no repositório estão protegidos por copyright, com todos os direitos reservados, salvo quando é indicado o contrário.